Nhật Bản vi phạm Hiệp định chung về thuế quan và thương mại

Chính phủ Hàn Quốc quyết định khởi kiện Nhật Bản lên Tổ chức thương mại thế giới (WTO), liên quan đến biện pháp siết chặt quy chế xuất khẩu sang Hàn Quốc thực thi từ ngày 4/7. Seoul nhấn mạnh Tokyo đã vi phạm ba điểm về thuế quan và thương mại được quy định trong hiệp định của WTO. Thứ nhất là quy định chung về Đối xử “tối huệ quốc” được ghi rõ tại điều 1 của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT). Đối xử “tối huệ quốc” là nguyên tắc một nước phải dành ưu đãi cho nước đối tác mà không gây bất lợi hơn với ưu đãi mà quốc gia đó đang dành cho các nước thứ ba. Điều này cũng thuộc nghĩa vụ cấm phân biệt, một nguyên tắc cơ bản của WTO. Nhật Bản đã siết chặt quy chế xuất khẩu với ba mặt hàng vật liệu dùng trong sản xuất chíp bán dẫn và màn hình sang Hàn Quốc. Trong số các nước nằm trong “Danh sách trắng”, các quốc gia được hưởng ưu đãi xuất khẩu của Nhật Bản, Hàn Quốc là nước duy nhất bị Tokyo áp dụng quy chế mới nên đây là hành động vi phạm nguyên tắc “tối huệ quốc”. Thứ hai là điều 11 của Hiệp định GATT quy định về Triệt tiêu chung các hạn chế định lượng. Theo đó, khi giao dịch thương mại, không một sự cấm đoán hay hạn chế nào khác mang hình thức hạn ngạch, giấy phép nhập khẩu hay xuất khẩu, được phép. Nếu hạn chế số lượng giao dịch hàng hóa thì mức giá thị trường sẽ mất cân bằng. Do đó, cách này có thể trở thành phương tiện hạn chế thương mại hiệu quả và dễ dàng hơn so với thuế quan. Tokyo trên thực tế đã chuyển từ "cấp phép toàn diện" sang "cấp phép riêng biệt" đối với ba mặt hàng, áp dụng riêng với Seoul. Chính phủ quy kết đây là hành động vi phạm nghĩa vụ cấm áp dụng và duy trì biện pháp hạn chế xuất khẩu. Việc triệt tiêu chung các hạn chế định lượng có thể có ngoại lệ trong trường hợp đặc biệt như liên quan đến an ninh quốc gia (chiến tranh hay xung đột vũ trang). Do đó, theo Hàn Quốc, trường hợp lần này không hề liên quan đến đặc thù an ninh quốc gia. Thứ ba là điều 10 của Hiệp định GATT quy định về Công bố và quản lý các quy tắc thương mại. Khi tuyên bố siết chặt điều kiện xuất khẩu với ba mặt hàng vật liệu công nghệ cao sang Hàn Quốc vào ngày 1/7, Nhật Bản không thực hiện đối thoại hoặc đàm phán nào với Seoul. Hơn nữa, biện pháp này đã được thi hành chỉ sau ba ngày kể từ khi công bố. Đây là việc làm không cho thấy sự quan tâm tối thiểu đến đối phương, đồng thời đã bỏ lỡ trình tự thủ tục chính đáng.

Các bước giải quyết tranh chấp của WTO

Bước đầu tiên trong quy trình giải quyết tranh chấp thông qua WTO là tham vấn song phương. Nếu hai bên thất bại đàm phán thì Tổ chức thương mại thế giới sẽ thành lập Ban hội thẩm và bắt đầu điều đình tranh chấp. Ban hội thẩm sẽ có sự tham gia của các nước tranh chấp và nước thứ ba, hoàn tất các hoạt động trong vòng 6 tháng. Nếu quá thời hạn này, hoạt động của Ban hội thẩm có thể kéo dài 9 tháng. Trường hợp đó là vấn đề khẩn cấp thì được thẩm vấn trong vòng 3 tháng. Ban hội thẩm sẽ ra báo cáo thẩm tra được thông qua theo hình thức tán thành của các quốc gia thành viên. Nước thua kiện phải lập bản kế hoạch thi hành các quyết định và khuyến cáo của cơ quan giải quyết tranh chấp. Khi quốc gia thua kiện thực hiện đúng theo kế hoạch thì coi như là hai bên đã đạt được thỏa thuận. Trong trường hợp nước thua kiện không thực hiện các quyết định trong một thời hạn phù hợp thì phải có các bước tiếp theo là đàm phán về vấn đề bồi thường và các biện pháp đối phó của cơ quan giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, nếu một bên nào đó bác nội dung báo cáo của Ban hội thẩm thì có thể kháng cáo và việc giải quyết tranh chấp có thể kéo dài hơn 3 năm.

Seoul có khả năng tiếp tục kiện Tokyo

Lần này, Chính phủ Hàn Quốc chỉ gói gọn việc khởi kiện với ba mặt hàng vật liệu công nghệ cao dùng trong sản xuất màn hình và chíp bán dẫn bị Nhật Bản siết chặt xuất khẩu, để tập trung giải quyết vì coi đây là vấn đề khẩn cấp. Phát biểu này cho thấy khả năng Seoul có thể mở rộng phạm vi của các mặt hàng khởi kiện Tokyo trong tương lai.