ⓒ YONHAP News

Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in và người đồng cấp miền Bắc là Chủ tịch Kim Jong-un đã có cuộc hội đàm cấp cao vào ngày 13/8 vừa qua và hai bên nhất trí tổ chức hội nghị thượng đỉnh song phương lần thứ ba tại Bình Nhưỡng trong tháng 9. Ông Moon Jae-in sẽ trở thành Tổng thống Hàn Quốc thứ ba tới thăm Bình Nhưỡng, sau chuyến thăm của các cựu Tổng thống Kim Dae-jung và Roh Moo-hyun vào năm 2000 và 2007. Hội nghị thượng đỉnh liên Triều sắp tới được kỳ vọng sẽ thúc đẩy một bước tiến lớn cho các cuộc đàm phán đang đi vào bế tắc nhằm mang lại hòa bình trên bán đảo Hàn Quốc. Hãy cùng lắng nghe Giáo sư Jin Hee-gwan đến từ khoa Thống nhất trường Đại học Inje phân tích sâu hơn.

Hội nghị thượng đỉnh liên Triều đầu tiên giữa Tổng thống Moon Jae-in và Chủ tịch Kim Jong-un đã diễn ra tại làng đình chiến Bàn Môn Điếm vào ngày 27/4 và cuộc gặp thượng đỉnh thứ hai là vào ngày 26/5. Cuộc gặp thượng đỉnh lần thứ ba sắp tới đây đánh dấu lần đầu tiên trong vòng 11 năm một Tổng thống Hàn Quốc tới thăm thủ đô của Bắc Triều Tiên để dự hội nghị thượng đỉnh. Ông Moon và ông Kim đã đạt được nhất trí trong nhiều vấn đề tại Hội nghị thượng đỉnh liên Triều 27/4, và cần phải có thêm các cuộc gặp như vậy nhằm thực thi một cách đúng đắn các thỏa thuận này. Hội nghị thượng đỉnh sắp tới hy vọng sẽ tạo ra sức đẩy cho các thỏa thuận liên Triều, đồng thời cũng đóng vai trò nhất định trong giải quyết các vấn đề giữa Mỹ và Bắc Triều Tiên.

Tại cuộc hội đàm cấp cao vào ngày 13/8, trưởng phái đoàn Bắc Triều Tiên trong bài phát biểu mở đầu đã tiết lộ Bình Nhưỡng sẽ là địa điểm tổ chức Hội nghị thượng đỉnh liên Triều lần III. Do đó, ngay từ khi khai mạc hội đàm, hai bên dường như đã nhất trí về vấn đề này. Hai phía đã ra một thông cáo báo chí chung vào lúc 2 giờ chiều, sớm hơn so với dự kiến. Hai bên cam kết tổ chức hội nghị thượng đỉnh tại Bình Nhưỡng, như đã nhất trí trong Hội nghị thượng đỉnh liên Triều đầu tiên hôm 27/4 về “cuộc gặp thượng đỉnh vào mùa thu”. Hiện nay, hai miền Nam-Bắc đã tiết lộ thời gian tổ chức là tháng 9, nhưng ngày giờ cụ thể cho sự kiện này vẫn chưa được công bố.

Tôi cho rằng hai bên đã phải xem xét tới rất nhiều vấn đề để chốt lại ngày giờ cụ thể cho hội nghị thượng đỉnh. Nhưng sau cuộc hội đàm cấp cao, trưởng đoàn Bắc Triều Tiên kiêm Chủ tịch Ủy ban hòa bình thống nhất tổ quốc Ri Son-kwon đã phát biểu trước báo giới rằng đã thống nhất được thời gian tổ chức cụ thể. Phát ngôn của ông Ri được xem như thể hiện thái độ không hài lòng của miền Bắc về một vài chi tiết. Điều này cũng ngụ ý rằng sẽ rất khó để Bình Nhưỡng tổ chức hội nghị thượng đỉnh liên Triều trước ngày 9/9, ngày kỷ niệm 70 năm thành lập chính quyền Bắc Triều Tiên. Hàn Quốc cũng khó mà tới thăm Bình Nhưỡng trong thời điểm lễ kỷ niệm có ý nghĩa chính trị lớn của miền Bắc này. Lý do là trong hoàn cảnh đó, sự quan tâm chú ý có thể sẽ không được đặt vào chính hội nghị thượng đỉnh liên Triều, và chuyến thăm miền Bắc của Tổng thống Hàn Quốc có thể bị hiểu nhầm là để tham dự lễ kỷ niệm của nước này.

Có nguồn tin cho hay ban đầu Chính phủ Hàn Quốc mong muốn tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh vào cuối tháng 8 trong một động thái nhằm về tuyên bố chấm dứt chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) tại phiên họp của Đại hội đồng Liên hợp quốc vào cuối tháng 9 tới. Nhưng giờ đây, nhiều chuyên gia cho rằng Seoul đã không chốt ngày giờ chính xác cho hội nghị thượng đỉnh do cân nhắc tới ngày thành lập chính quyền của Bắc Triều Tiên 9/9, một trong những ngày lễ lớn nhất tại miền Bắc. Bình Nhưỡng được cho là đang chuẩn bị lễ duyệt binh lớn nhân kỷ niệm 70 năm thành lập chính quyền. Chuyến thăm của Tổng thống Hàn Quốc tới thủ đô của miền Bắc ngay trước thềm lễ kỷ niệm này chắc chắn sẽ là một gánh nặng chính trị đối với Seoul. Bất chấp bầu không khí hữu nghị tại cuộc hội đàm cấp cao liên Triều vừa qua, phát biểu có phần khôn khéo của trưởng phái đoàn Bắc Triều Tiên khi kết thúc hội đàm dường như là nhằm gây sức ép tới Hàn Quốc, thúc giục Seoul đóng vai trò trung gian tích cực hơn. Trong hoàn cảnh đó, phương án xây dựng một thể chế hòa bình trên bán đảo Hàn Quốc rất có thể sẽ là ưu tiên trong chương trình nghị sự của Hội nghị thượng đỉnh liên Triều vào tháng 9. 

Bắc Triều Tiên muốn cả Hàn Quốc và Mỹ phải công bố chấm dứt chiến tranh Triều Tiên, bởi công bố này sẽ dẫn tới sự thành lập một thể chế hòa bình trên bán đảo Hàn Quốc và một sự đảm bảo về an ninh cho chính quyền nước này. Nếu miền Bắc không đạt được thỏa thuận về vấn đề này với Mỹ trong năm nay, Bình Nhưỡng có thể sẽ gây sức ép về tuyên bố chiến tranh ít nhất là với Hàn Quốc. Hơn nữa, hợp tác kinh tế giữa hai miền Nam-Bắc đã không tiến triển thuận lợi do các lệnh cấm vận quốc tế. Tôi cho rằng Bình Nhưỡng đã yêu cầu Seoul thúc đẩy các dự án kinh tế liên Triều một cách tích cực hơn trong cuộc hội đàm cấp cao vừa qua.

Seoul và Bình Nhưỡng đã cam kết tổ chức một hội nghị thượng đỉnh nữa do hai phía đều cảm thấy sự cần thiết phải đạt được một bước tiến lớn trong đàm phán về phi hạt nhân hóa vốn đi vào bế tắc kể từ Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều 12/6. Tại Hội nghị thượng đỉnh liên Triều tháng 9 sắp tới đây, lãnh đạo của hai miền Nam-Bắc được kỳ vọng sẽ tìm ra các giải pháp nhằm một lần nữa thúc đẩy tiến triển cho hội đàm phi hạt nhân hóa và nối lại hợp tác kinh tế song phương, vốn đang bị ảnh hưởng bởi các lệnh cấm vận quốc tế với miền Bắc, nhằm cải thiện quan hệ liên Triều. Để đạt được mục tiêu này, tìm kiếm sức đẩy cho việc công bố chấm dứt chiến tranh Triều Tiên sẽ là nhiệm vụ chủ yếu tại Hội nghị thượng đỉnh liên Triều vào tháng 9. Washington cũng đang theo dõi sát sao cuộc gặp giữa lãnh đạo hai miền Nam-Bắc. 

Washington có chiến lược riêng nhằm cải thiện quan hệ với Bình Nhưỡng, có thể nhận thấy qua chuyến thăm dự kiến của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tới Bắc Triều Tiên trước thềm Hội nghị thượng đỉnh liên Triều vào tháng 9. Thông qua chuyến thăm miền Bắc của ông Pompeo, hai nước được kỳ vọng sẽ trao đổi quan điểm một cách kỹ lưỡng. Tuy nhiên, cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều chắc chắn vẫn sẽ đóng một vai trò quan trọng trong cải thiện quan hệ Mỹ-Triều.

Về nguyên tắc, chính phủ Mỹ hoan nghênh hội nghị thượng đỉnh liên Triều sắp tới. Nhưng nước này đang tỏ ra thận trọng hơn so với Hội nghị thượng đỉnh liên Triều 27/4. Mỹ cho rằng kết quả của cuộc gặp thượng đỉnh là quan trọng hơn cả. Vào tháng 5 vừa qua, kỳ vọng về việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều đã trở nên rất mong manh do cuộc chiến cân não giữa hai nước. Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in đã đứng ra tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh lần II với nhà lãnh đạo miền Bắc Kim Jong-un, mở đường cho Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều 12/6. Giờ đây, nhiều người lại kỳ vọng vào vai trò đối ngoại của Tổng thống Moon như một người trung gian, điều đình. 

Không nghi ngờ gì, Hội nghị thượng đỉnh liền Triều lần II ngày 26/5 đã đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều 12/6 tại Singapore. Lần này cũng vậy, Tổng thống Moon rất có thể sẽ sử dụng cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều để truyền tải quan điểm của nhà lãnh đạo miền Bắc tới Mỹ một cách chính xác. Trong quá trình cải thiện quan hệ Mỹ-Triều, đối thoại trực tiếp giữa hai nước là rất quan trọng. Nhưng điều then chốt là xác định chính xác quan điểm của phía miền Bắc, và đó chính là vai trò của Chính phủ Hàn Quốc. Hội nghị thượng đỉnh liên Triều lần III sắp tới đây một lần nữa sẽ nhắc nhở mọi người về tầm quan trọng của Seoul.

Hội nghị thượng đỉnh liên Triều lần III sẽ là một bước ngoặt quan trọng trong đàm phám Mỹ-Triều vốn đã không có nhiều tiến triển. Tổng thống Moon Jae-in đã sử dụng hai hội nghị thượng đỉnh liên Triều trong năm nay nhằm thúc đẩy tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều. Chúng ta cần chờ đợi và theo dõi xem liệu cuộc gặp thượng đỉnh thứ ba của ông Moon Jae-in với Chủ tịch Kim Jong-un sẽ thu được thành quả gì, qua đó thử thách vai trò trung gian hiệu quả của Tổng thống Hàn Quốc.