Người mua hàng qua lại tấp nập, các thương lái mời gọi khách mua những chiếc bánh gạo Tteok, hay bánh rán Jeon nóng hổi mới làm với nụ cười rạng rỡ. Đó là những khung cảnh chúng ta hay bắt gặp tại chợ đầu mối truyền thống. Tuy nhiên, với sự bùng nổ của các siêu thị và trung tâm mua sắm, chợ đầu mối truyền thống đang dần mất đi sự nhộn nhịp vốn có. Không chỉ ở Hàn Quốc mà cả Bắc Triều Tiên cũng đang cho thấy xu hướng thay đổi này. 

Khi nhắc đến “chợ” tại Bắc Triều Tiên, người Hàn hay liên tưởng tới chợ tư nhân Jangmadang. Có thể nói đây là “hạt giống” của nền kinh tế thị trường ở miền Bắc, nơi người dân có thể tìm mua mọi thứ. Tuy nhiên, gần đây, Bắc Triều Tiên đang mở rộng phát triển chợ chính thống hơn là chợ tư nhân. Vậy sự khác biệt giữa hai mô hình chợ này là gì? 

Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô vào năm 1991 làm cho nguồn viện trợ chính của Bắc Triều Tiên bị cắt đứt. Thêm vào đó, hạn hán và lũ lụt xảy ra đồng thời đã dẫn đến chế độ bao cấp của nước này bị sụp đổ. Nạn thiếu lương thực trầm trọng khiến người lao động miền Bắc phải nghỉ làm và đi lang thang khắp nơi để tìm kiếm thực phẩm. 

Khi chế độ bao cấp chấm dứt do khủng hoảng kinh tế, chợ tư nhân Jangmadang được hình thành tự phát ở nhiều nơi. Kể từ đó, chợ Jangmadang gắn liền với sự sống còn của người dân Bắc Triều Tiên và không thể tách rời. Tuy nhiên, sau khi chính quyền miền Bắc chính thức thành lập chợ tổng hợp vào năm 2003, mô hình chợ tại miền Bắc được chia thành hai loại là chợ chính thống và chợ không được cấp phép. Trên thực tế, Jangmadang là một từ lóng để chỉ khu buôn bán bất hợp pháp tự phát. Vậy nhưng chính quyền Bắc Triều Tiên đã hợp pháp hóa chợ tư nhân này bằng cách đổi tên chúng thành chợ tổng hợp và mở rộng quy mô theo thời gian. 

Tính đến năm 2022, Bắc Triều Tiên có tất cả 414 chợ chính thống, mỗi tỉnh có trung bình 45,5 chợ. Trong đó, tỉnh Nam Pyongan có 65 chợ, tỉnh Bắc Hamgyong và Nam Hamgyong lần lượt có 46 và 48 chợ, thành phố Bình Nhưỡng (Pyongyang) có 30 chợ. Đại đa số đều được tu sửa rộng rãi và có tên riêng, tổng diện tích cũng tăng thêm 107.000 m² so với năm 2016. Diện tích trung bình của mỗi chợ khá rộng, tương đương khoảng 4.500 m². Trong đó, chợ Sunam tại thành phố Chongjin tỉnh Bắc Hamgyong là nơi có diện tích lớn nhất. 

Chợ Sunam có lợi thế là thành phố cảng, gần biên giới Trung Quốc và Nga, nằm ở trung tâm thành phố Chongjin. Ban đầu, nơi đây chỉ có chợ ở Chongam, một quận cách xa thành phố. Sau đó, chợ Sunam được xây dựng ở khu vực gần trung tâm thành phố hơn. Chợ Sunam rộng hơn 30.000 m², bao gồm các chợ chuyên biệt chẳng hạn như chợ công nghiệp, chợ thịt và hải sản, chợ quần áo cũ hay các tạp hóa khác. Đặc biệt, chợ quần áo ở đây được so sánh ngang hàng cùng với chợ Okjon ở thành phố Pyongsong, tỉnh Nam Pyongan, nơi sản xuất quần áo lớn nhất tại miền Bắc. Ngoài chợ Sunam, có thể kể đến chợ Hyesan là nơi có tốc độ phát triển nhanh nhất tại Bắc Triều Tiên. 

Thành phố Hyesan thuộc tỉnh Ryanggang, nơi có chợ Hyesan, là một thành phố biên giới nằm ở thượng nguồn sông Amnok (Áp Lục). Đặc biệt, khi miền Bắc bắt đầu dự án tái thiết thành phố Samjiyon cùng tỉnh, chợ Hyesan đã cho thấy sự phát triển bùng nổ. Một người tị nạn Bắc Triều Tiên cho biết, họ được những thương lái dẫn đến nhà để lựa chọn hàng hóa. Có vô số mặt hàng được bày la liệt trong những căn nhà ở đây. Hyesan là nơi có hoạt động thương mại sôi động đến mức những ngôi nhà gần chợ tư nhân Jangmadang được sử dụng làm cửa hàng bí mật. 

Samjiyon thuộc tỉnh Ryanggang, tọa lạc phía Đông Nam núi Baekdu (Bạch Đầu). Đây cũng là nơi mà cố Chủ tịch Kim Nhật Thành (Kim Il-sung) tham gia phong trào chống Nhật và là nơi cố Chủ tịch Kim Jong-il chào đời. Samjiyon, nơi mà Bắc Triều Tiên coi là “thánh địa cách mạng”, bắt đầu nhận được sự chú ý của nước ngoài sau khi người cháu của ông Kim Nhật Thành là Kim Jong-un lên nắm quyền. Với mục tiêu đưa Samjiyon trở thành “đặc khu du lịch quốc tế đẳng cấp thế giới”, vào năm 2016 dưới sự chỉ đạo của Chủ tịch Kim Jong-un, huyện Samjiyon với dân số không quá 40.000 người, được nâng cấp lên thành phố và hoàn thành hệ thống đường sắt tại đây. Đường sắt Hyesan-Samjiyon kết nối thành phố Hyesan và huyện Samjiyon khi đó nhằm phục vụ cho việc du lịch núi Baekdu (Bạch Đầu). Tuyến đường sắt này hoàn công cũng khiến cho chợ Hyesan càng thêm đông đúc hơn. 

Ngoài ra, chợ phường Namjung ở Sinuiju, thành phố thương mại lớn nhất và là trung tâm thương mại, giao thông và phân phối hàng hóa quan trọng nhất của Bắc Triều Tiên, cũng đóng vai trò như một hành lang lưu thông hàng hóa toàn quốc đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Chợ Tongilgori (con đường Thống nhất) và chợ ở quận Jung, thành phố Bình Nhưỡng, nơi chủ yếu bán các sản phẩm nhập khẩu cao cấp, cũng là những chợ chính thống tiêu biểu ở Bắc Triều Tiên. 

Sau khi bắt đầu đi vào hoạt động, phòng quản lý chợ sẽ thu phí từ các thương lái theo nhiều cách khác nhau. Đặc biệt, phí sử dụng gian hàng là một khoản thu nằm trong ngân sách của Chính phủ Bắc Triều Tiên thông qua các chợ chính thống. Dựa trên quy định mỗi người một gian hàng, số lượng những người buôn bán chính thức trên chợ đã vượt quá 1,1 triệu người, chiếm khoảng 4,7% dân số miền Bắc; và ước tính tổng thu từ phí sử dụng gian hàng trên toàn quốc vào năm 2020 là khoảng 290 triệu USD. 

Sau khi chính quyền Bắc Triều Tiên chấp nhận sự tồn tại của chợ, chợ trở thành nguồn thu tài chính quan trọng cho đất nước. Thời gian gần đây, các trung tâm thương mại đã bắt đầu xuất hiện, nơi mà sản phẩm được sắp xếp theo từng chủng loại, nâng cao hiệu quả trưng bày. 

Chợ chính thống được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát triển ở Bắc Triều Tiên sau khi được công nhận và trở thành trung tâm của hoạt động kinh tế ở miền Bắc, và được chính quyền trung ương và địa phương sử dụng cho mục đính thi hành chính sách.